برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR)

برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR)

برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) گامی بلند در خدمات رسانی به معلولین مناطق کم برخوردار

دکتر جمالدینی به مناسبت روز جهانی معلولین از برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) به عنوان راهبردی برای فراگیرسازی افراد دارای معلولیت در برنامه های توسعه ذکر نمود.

دکتر محمد جمالدینی، تسهیل گر اجتماعی در بخش لیردف شهرستان جاسک به مناسبت ۱۲ آذرماه روز جهانی معلولین از برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) به عنوان یکی از طرح های اثرگذار در خدمت رسانی به جامعه معلولین در مناطق روستایی و کم برخوردار ذکر نمودند که با مشارکت و حضور جامعه محلی، توانسته است خدمات بسیار خوبی را به توانخواهان ارائه بدهد.

جمالدینی افزود: برنامه توانبخشی مبتنی برجامعه را راهبردی برای توسعه جامعه در راستای ارائه خدمات توانبخشی، کاهش فقر، برابر سازی فرصت ها و فراگیر سازی اجتماعی همه افراد دارای معلولیت که از طریق تلاش های مشترک افراد دارای معلولیت، خانواده های آنان، سازمان ها و جوامع، و سایر بخش های دولتی و غیر دولتی در زمینه سلامت، آموزش، معاش، امور اجتماعی و توانمند سازی انجام می شود.

وی در ادامه سخنان خود یادآور شد : تاریخچه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) را از سال ۱۹۷۸ پس از بیانیه آلماتا توسط سازمان جهانی بهداشت آغاز شد، این برنامه به عنوان یک استراتژی، برای بهبود دسترسی به خدمات توانبخشی برای افراد معلول در خانواده های کم درآمد و کشورهای با درآمد متوسط با استفاده بهینه از منابع محلی مطرح شد
کشور ایران یکی از پیشتازان اجرای برنامه CBR در جهان میباشد، در زمستان ۱۳۷۰ با سفر دو هفته ای دکتر هاری هاران مشاور سازمان جهانی بهداشت و گفتگو و تبادل نظر ایشان با مسئولین توانبخشی کشور، CBR در ایران شکل گرفت و در تابستان ۱۳۷۱ طرح آزمایشی توانبخشی مبتنی بر جامعه در استان سمنان شروع شد و اولین مرحله این طرح ترجمه مجموعه هاى آموزشی به زبان فارسی و انطباق تصاویر آن با فرهنگ کشورمان و متعاقب آن برگزاری دوره های آموزشی برای متخصصان و کارکنان محلی (بهورزان) بود و در پی آن عملیات اجرایی در دو منطقه بی ارجمند و میامی شهرستان شاهرود آغاز گردید.

جمالدینی اضافه کرد: با توجه به دستاوردهای حاصل شده در سال ۱۳۷۴ برنامه CBR در ۶ استان کشور با آموزش پزشکان، کارشناسان، کاردانان و بهورزان توسعه یافت، سرانجام در سال۱۳۸۰ CBR به صورت ملى در تمام استانهاى کشور، حداقل درسطح یکى از شهرستانها به اجرا در آمد و تاکنون ۵۸ درصد مناطق روستایى کشور تحت پوشش این طرح قرار گرفته است و کماکان در حال توسعه به تمامى روستاهاى کشور تا مرز پوشش کامل می باشد این برنامه توانسته است تاکنون سال ۱۳۸۸حدود ۲۲۹۰۰۰ نفر فرد معلول را در دور افتاده ترین و محرومترین مناطق روستایی در ۳۰ استان کشور و ۲۶۳ شهرستان مجری شناسایی و تحت پوشش خدمات چندگانه ببرد و هم اکنون پس از دو دهه، به عنوان یک راهبردی برتر برای بهبود دسترسی به خدمات توانبخشی برای افراد معلول در مناطق دورافتاده و محروم به طور قابل توجه ای گسترش یافته است و اهمیت برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه موجب شده که این برنامه بخشی از ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨج ‌ﺴﺎﻟﻪ ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی، ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﻭ فرهنگی ﺟﻤﻬﻮﺭی ﺍﺳﻼمی ﺍﻳﺮﺍﻥ (١۴٠٠ – ١٣٩۶ ) باشد.

وی گفت : بر اساس این قانون لازم است تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد ۶۰۰ هزار فرد دارای معلولیت در مناطق روستایی و ۱۸۰ هزار نفر در شهرهای محروم تحت پوشش این برنامه قرار گیرند.

جمالدینی در ادامه تشریح کرد : اصول برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) را شامل برابرى: تمام انسانها داراى ارزش و حقوق برابرند،
عدالت اجتماعى: خدمات و فرصتهاى فراهم شده براى معلولان باید در اختیار تمام افراد معلول و نه فقط عده اى محدود قرار بگیرد،

تلفیق اجتماعى: براى حضور فعال در جامعه امکاناتى نظیر مسکن و تغذیه مناسب، زندگى خانوادگى، تحصیل، امکانات تفریحى، دسترسى به خدمات عمومى، فرصتهاى شغلى، فعالیتهاى صنفى و مشارکت سیاسى باید در اختیار افراد معلول قرار بگیرد،
همبستگى: مسئولیت پرورش و رفع نیاز انسانها به عهده همه اعضا جامعه است همبستگى منحصر به افراد معلول نیست و کار خیر نیز تلقى نمی شود بلکه وظیفه همه افراد است ،

کرامت انسانى: ارتقاء کیفیت زندگى افراد معلول باید در گرو احترام و خود شکوفایى آنان باشد را شامل می شود.

در ادامه جمالدینی اضافه کرد : اهداف برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) را شامل تضمین توانمندسازی معلولین در به حداکثر رساندن تواناییهای جسمی و روانی خود برای دستیابی به فرصتها و خدمات موجود در جامعه و هم چنین مشارکت فعال در محیط زندگی و جامعه به صورت گسترده و فعال کردن جوامع به منظور بهبود بخشیدن و حمایت از حقوق انسانی افراد معلول از طریق تغییر در جامعه، به عنوان مثال با حذف موانع پیش روی مشارکت افراد معلول را می توان نام برد.

جمالدینی در ادامه بیان نمودند : گروهها و افرادی که در اجراى برنامه توانبخشى مبتنى بر جامعه نقش دارند شامل افراد داراى معلولیت باید در تمام مراحل نقش فعال داشته باشند و آنها در تجارب عملى خود، آگاهی هاى دقیقى از شرایط اجتماعى مؤثر بر معلولیت دارند و همین آگاهى، می تواند نقش آنان را در تیم توانبخشى به صورتى فعال و جدى مطرح سازد، خانواده افراد معلول که نقش و مسئولیت اصلى مراقبت تمام اعضاء را عهده دار است و بنابراین باید در برنامه توانبخشى به صورت جدى درگیر باشند، اعضاى جامعه کسانى هستند که از شرایط اجتماعى، اقتصادى و امکانات جامعه آگاهى دارند و روشهاى مؤثر کار در شرایط موجود را می شناسندو بخش دولتى که تأثیر آنها در توسعه و استمرار برنامه توانبخشى و نقش مهمى که در این زمینه ایفا می کنند، غیرقابل انکار است، این بخش با حمایت مادى، تدارک امکانات و خدمات براى معلولین می تواند به پویایى فرآیند بیا فزایند، بخش غیر دولتى که می تواند در آموزش و حمایت معلولین نقش مؤثرى داشته باشد و افراد متخصص هم کسانى هستند که اطلاعات و مهارتهاى خود را در اختیار اعضاى جامعه قرار می دهند و از این طریق نقش مؤثرى در بهداشت، درمان، آموزش، خدمات اجتماعى، روانى و …. بازى می کنند در عین حال، در تدارک و ارایه خدمات در سطح جامعه نقش دارند.

ایشان در ادامه به راهنما و چارجوب برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) اشاره نمود ند که : سازمان جهانى بهداشت در نشستى در سال ۲۰۰۴ با همکارى نزدیک شرکاى کلیدى خود و با شرکت ۶۵ متخصص و کارشناس اقدام به تهیه راهنما و چارچوب CBR نمود. در اولین نشست پیشنویس این راهنما تهیه و محورهاى اصلى در قالب یک چارچوب ارائه گردید طى نشستهاى بعدى در سالهاى ۲۰۰۵ ،۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ به تدریج این پیشنویس کامل تر شد هدف از تهیه این راهنما ایجاد پلى بین سیاستها و عمل بود تا کشورها بتوانند با توجه به سیاستهاى ارائه شده در عمل راههاى مناسب براى ارتقا و توسعه CBR را بیابند آخرین چارچوب CBR در سال ۲۰۰۷ یک دید کلى را در مورد CBR ارائه نمود این چارچوب نشان دهنده بخشهاى مختلفى است که استراتژى CBR را می سازد ، ماتریس برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) که در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان جهانی بهداشت تهیه شده است شامل پنج مؤلفه کلیدی از جمله؛ سلامت، آموزش، معاش، اجتماعی و توانمندسازی است که در هر یک از این مؤلفه‌ها پنج جزء وجود دارد .

جمالدینی تصریح نمود: بمنظور تحقق اهداف برنامه توانبخشی مبتنی برجامعه اقدامات اصلی به شرح ذیل توسط مجریان این طرح انجام می شود که در حیطه مولفه سلامت، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به برنامه های ارتقاء سلامت ، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به برنامه های پیشگیری از معلولیت ها، تسهیل دسترسی به مراقبت های پزشکی، کمک به ارائه و تسهیل دسترسی به خدمات توانبخشی و کمک به ارائه تسهیل دسترسی به وسایل کمک توانبخشی می باشند.

وی افزود : در اقدامات مرتبط با مولفه آموزش، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های دوران اولیه کودکی، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های ابتدایی، متوسطه و عالی،ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های شبه رسمی، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به تسهیل یادگیری های مادام العمر می باشد اقدامات مرتبط با مولفه امرار معاش شامل ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به خود اشتغالی ، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به اشتغال دستمزدی ، تسهیل برخورداری از تسهیلات مالی ، کمک به انجام و تسهیل دسترسی به حمایت های اجتماعی می باشد.

جمالدینی در ادامه گفت : اقدامات مرتبط با مولفه اجتماعی را شامل کمک به انجام و تسهیل دسترسی به حمایت و مساعدت های شخصی ، حمایت و تسهیل روابط، ازدواج و تشکیل خانواده ، تسهیل دسترسی و کمک به ایجاد فرصت های فرهنگی، هنری، اوقات فراغت تفریح و ورزش ، تسهیل دسترسی به حمایت های قانونی و حقوقی و اقدامات مرتبط با مولفه توانمند سازی که شامل حمایت و ایجاد فرصت برای دادخواهی و ارتباطات و حمایت و ایجاد فرصت برای بسیج اجتماعی ، حمایت و ایجاد فرصت برای مشارکت سیاسی افراد دارای معلولیت، کمک به تشکیل و تقویت گروه های خودیار و سایر گروه های توسعه محلی و کمک به تشکیل و عضویت درتشکل های افراد دارای معلولیت و سایر تشکل ها و سازمان های فعال در سطح روستا محله و اقدامات مرتبط با توانمند سازی جامعه از طریق رفع موانع در جامعه که شامل کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع فیزیکی در سطح خانه و فضاهای عمومی ، کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع نگرشی ، کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع ارتباطی و کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع قانونی می باشد.

این تسهیل گر اجتماعی افزود : طى اجراى برنامه CBR تمامى افراد معلول صرف نظر از نوع و شدت معلولیت، جنسیت، سن و تفاوتهاى فرهنگى، قومى، طبقاتى و نژادى تحت پوشش خدمات قرار برنامه قرار می گیرند افراد تحت پوشش جامعه هدف شامل توانخواهان کم توان ذهنی، جسمی حرکتی، نابینا،سالمند،بیمار روانی مزمن و ناشنوا می باشد.

جمالدینی در ادامه باذکرنکته مهمی در این برنامه اشاره نمودند : بحث مشارکت اجتماعى و تشکیل شوراهاى CBR می باشد، مشارکت اجتماعى یکی از اهداف اصلى برنامه توانبخشى مبتنى بر جامعه است هدف از مشارکت اجتماعى، انتقال اطلاعات و مهارتهای لازم به معلولین و اعضاى جامعه جهت توانمندسازی آنان به منطور برنامه ریزى و اقدام مناسب براى معلولین در جامعه می باشد تا زمینه هاى لازم برای تلفیق موثر آنان در زندگی اجتماعی و خانوادگی فراهم آید.

وی افزود : یکى از مکانیسم هاى پایدار و موثر جهت مشارکت اجتماعى تشکیل شوراهاى توانبخشى مبتنى بر جامعه در سطوح کشورى استانى، شهرستانى و محلى است نقش اصلی شوراهای محلی ایجاد فضایی برای تلفیق موثر افراد معلول در زندگی اجتماعی است برخى از وظایف شوراهاى توانبخشى محلى که از مهمترین مصادیق ایجاد مشارکت اجتماعى است عبارتند از آگاهسازی افراد جامعه محلی و برنامه ریزى جهت فرهنگ سازى و آموزش عمومى معلولان، خانواده و جامعه و آگاه سازى و ترغیب جامعه محلى جهت راه اندازى تشکلهاى معلولان و برگزاری جلسات گروهی با حضور معلولین و خانواده آنها جهت تقویت روحیه همکاری و مشارکت آنها ، معرفی فرد معلول به محیط های کاری و ایجاد زمینه های شغلی مناسب در محل، ایجاد و حمایت از اشتغال روستایی و نظارت بر تداوم آن، کمک به مناسب سازی محل زندگی معلول، مدرسه و معابر عمومى، فراهم کردن زمینه های آموزش حرف های معلولین به شیوه استاد و شاگردی در روستا، جلب مشارکت مالى، فرهنگى و… اهالى روستا جهت دستیابى به اهداف CBR در منطقه، همکارى جهت حمایت مالى از معلولان تحت پوشش، کمک به تحصیل در مدارس و حرفه آموزى جهت معلولان و انتخاب افراد متعهد از جامعه جهت آموزش با عنوان داوطلب و ایجاد انگیزه در آنها افزایش تلفیق افراد معلول در همه فعالیتهای جامعه بسیج منابع در سطح جامعه برای حمایت از فعالیتهای جامعه در ارتباط با معلولین و تشکیل صندوق شورا، ارائه آمار و اطلاعات خدمات انجام شده و گزارش هزینه های صندوق به پایگاه CBR شهرستان می باشد.

جمالدینی همچنین به چالش های این برنامه اشاره نمود که عبارتند از : کمبود اعتبارات و بودجه کافی، دشواری در پایش و نظارت به دلیل وسعت زیاد مناطق تحت پوشش، عدم وجود سیستم الکترونیک برای پایش و گستردگی فعالیت های این برنامه دانست.

وی در پایان افزودند : با وجود این چالشها با تلاش کارشناسان، مجریان، تسهیلگران و داوطلبان محلی این برنامه توانسته است خدمات شایانی به توانخواهان جامعه کم برخوردار با مشارکت جامعه محلی ارائه بدهد.

جاسک / خبرنگار / کمیل حیدری